Η πλαστική χειρουργική, είναι περισσότερο γνωστή στη συνείδηση του κόσμου, ως μία ειδικότητα που ασχολείται αποκλειστικά με την αισθητική, την ομορφιά και γενικώς με «ζητήματα» που ουσιαστικά δεν αποτελούν πραγματικά προβλήματα υγείας, αλλά αφορούν κυρίως, στη βελτίωση της «εικόνας» ενός κατά τα άλλα υγιούς σώματος. Την πεποίθηση αυτή ενισχύουν : α) τα μέσα ενημέρωσης (γραπτός και ηλεκτρονικός τύπος) με τη συνεχή, σχεδόν ανεξέλεγκτη, προβολή θεμάτων που άπτονται της αισθητικής χειρουργικής, β) οι «επιταγές» της μόδας και του σύχρονου life style, γ) οι ίδιοι οι πλαστικοί χειρουργοί, που, στη πλειοψηφία τους προβάλλουν αποκλειστικά αυτό το κομμάτι της δουλείας τους, καθώς είναι το πλέον «εμπορικό».
Ωστόσο, η ειδικότητα της Πλαστικής Χειρουργικής, δημιουργήθηκε αρχικά, από την ανάγκη της ιατρικής για αντιμετώπιση και «επανόρθωση», πραγματικών προβλημάτων υγείας, που αφορούν στο τραύμα, το έγκαυμα, την ογκολογία του δέρματος και των μαλακών μορίων, τις συγγενείς ανωμαλίες, τη χειρουργική της άκρας χείρας, τα χρόνια έλκη κλπ. Για το λόγο αυτό η πλήρης ονομασία της ειδικότητας είναι : Πλαστική Επανορθωτική και Αισθητική Χειρουργική.
Όλοι οι πλαστικοί χειρουργοί στην Ελλάδα και το εξωτερικό, εκπαιδεύονται, κατά τη διάρκεια της ειδίκευσής τους, στην επανορθωτική χειρουργική, (αποτελώντας μάλιστα αυτή και το κύριο τμήμα της ειδικότητας). Αργότερα βέβαια, ο καθένας, ακολουθεί το δρόμο του και επιλέγει στην επαγγελματική του διαδρομή να ασχολείται με τις περιπτώσεις εκείνες για τις οποίες έχει εκπαιδευτεί καλύτερα, του προσφέρουν περισσότερη ικανοποίηση και πιθανώς μεγαλύτερο κέρδος. Πολλοί συνάδελφοι πάντως, επιλέγουν, παράλληλα με την ενασχόληση τους με την αισθητική χειρουργική, να ασχολούνται ενεργά και με το κομμάτι αυτό της ειδικότητας, γιατί παρόλο που είναι το πιο απαιτητικό από άποψη βαθμού δυσκολίας, είναι αυτό που τους προσφέρει και το μεγαλύτερο βαθμό ευχαρίστησης κατά την άσκησή της.
Η επανορθωτική πλαστική χειρουργική ασχολείται με : 1) την αφαίρεση όγκων κεφαλής και τραχήλου αλλά και όγκων του δέρματος-υποδορίου και των μαλακών μορίων (μυς, περιτονίες κλπ), με σύχρονη αποκατάσταση των ελλειμμάτων που προκύπτουν, 2) την αντιμετώπιση της παράλυσης του προσωπικού νεύρου, 3) την αντιμετώπιση του εγκαύματος και την αποκατάσταση των μετεγκαυματικών ουλών, 4) την αποκατάσταση μετατραυματικών ελλειμμάτων άνω και κάτω άκρου, 5) την αποκατάσταση προβληματικών ακρωτηριαστικών κολοβωμάτων, 6) την ανάπλαση μαστού μετά μαστεκτομή, 7) την αντιμετώπιση των κατακλίσεων και άλλων χρονίων ελκών (φλεβικά, αρτηριακά, διαβητικά), 8) τη θεραπεία και αποκατάσταση των συγγενών ανωμαλιών, 9) τη χειρουργική της άκρας χείρας.
Είναι προφανές ότι, το εύρος της ειδικότητας είναι τεράστιο και είναι σχεδόν αδύνατο ένας πλαστικός χειρουργός να μπορεί να το παρακολουθήσει σε όλη του την έκταση και να το καλύψει μόνος του. Για το λόγο αυτό, οι περισσότεροι εξιδικεύονται σε συγκεκριμένους τομείς, ιδιαίτερα αυτούς που είναι οι πιο απαιτητικοί, όπως η χειρουργική κεφαλής και τραχήλου και η χειρουργική των συγγενών ανωμαλιών σε παιδιά (σχιστίες, κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες κλπ).
Έτσι στα περισσότερα νοσοκομεία του εξωτερικού, οι κλινικές πλαστικής χειρουργικής χωρίζονται σε τμήματα, που αποτελούν σημεία αναφοράς μιας μεγάλης γεωγραφικής περιοχής για συγκεκριμένες παθήσεις, όπου συγκεκριμένες ομάδες χειρουργών, διενεργούν συγκεκριμένες επεμβάσεις σε μεγάλους αριθμούς ετησίως. Με το τρόπο αυτό, εξασφαλίζονται υψηλά ποσοστά επιτυχίας, ελαχιστοποίηση των επιπλοκών, δημιουργία νέων τεχνικών και εξαγωγή συπμερασμάτων με στατιστικά σημαντική αξία. Όλα αυτά οδηγούν στη πρόοδο της ειδικότητας που τις 3 τελευταίες δεκαετίες έχει κάνει εντυπωσιακά άλματα.
Στη πορεία αυτή, καθοριστικό παράγοντα έπαιξε η λεπτομερής κατανόηση της ανατομίας του ανθρωπίνου σώματος, με την εξαντλητική ερευνητική μελέτη στα εργαστήρια ανατομίας και ιδιαίτερα η συστηματική χαρτογράφηση της αγγείωσης και νεύρωσης όλων των ανατομικών δομών. Η κατανόηση της ανατομίας οδήγησε, στην επινόηση νέων χειρουργικών τεχνικών, που προστέθηκαν στη φαρέτρα του επανορθωτικού χειρουργού και του επέτρεψαν να επιλύει προβλήματα που κάποτε φάνταζαν δυσεπίλυτα. Οι τεχνικές αυτές, του έδωσαν τη δυνατότητα να μπορεί κατά τη διάρκεια μίας επέμβασης, να «μεταφέρει» τμήματα ιστών με δική τους αιμάτωση, από μία περιοχή του σώματος σε μία άλλη, για να καλύψει ένα έλλειμμα που προέκειψε από τραύμα, αφαίρεση όγκου κλπ. Ο μεταφερόμενος αυτός ιστός με τη δική του αιμάτωση ονομάζεται «κρημνός». Έχουν περιγραφεί και συνεχίζουν να περιγράφονται εκατοντάδες τέτοιοι κρημνοί σε όλο το ανθρωπινο σώμα, που μπορεί να περιέχουν δέρμα, λίπος, μύες τένοντες, νεύρα, οστά και συνδυασμούς τους, ικανοί να καλύψουν ποικιλία ελλειμμάτων. Η επιλογή του κατάλληλου κρημνού, γίνεται ανάλογα με τη θέση, τη σύστασή και το μέγεθος του ελλείμματος και εκεί πλέον μεγάλο ρόλο παίζει η εμπειρία του χειρουργού. Κάθε πλαστικός χειρουργός που σέβεται τον εαυτό του, κατά τη διάρκεια της ειδικότητας αλλά και κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, έχει περάσει ατελείωτες ώρες σε εργαστήρια ανατομίας, σε νεκροτομία και σεμινάρια «παρασκευής κρημνών», στη προσπάθειά του να μάθει καλύτερα το ανθρώπινο σώμα και να δοκιμάσει χειρουργικές τεχνικές πριν τις εφαρμόσει στους ασθενείς του.
Η πραγματική επανάσταση όμως, ήρθε με τη προσθήκη της μικροχειρουργικής, που αποτελεί το «βαρύ πυροβολικό» της πλαστικής χειρουργικής. Η μικροχειρουργική, είναι μία τεχνική με την οποία ο χειρουργός μεταφέρει ένα κρημνό από ένα σημείο του σώματος σε ένα άλλο, τελείως απομακρυσμένο, κόβοντας το αγγείο που το αιματώνει από τη δότρια περιοχή, και εν συνεχεία αναστομώνωντας το, με αγγεία που βρίσκονται στη περιοχή δέκτης, εξασφαλίζοντας έτσι εκ νέου την αιματωσή του κρημνού. Πρόκειται δηλαδή για ένα είδος αυτομεταμόσχευσης. Με το τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή η κάλυψη μεγάλων ελλειμμάτων, όταν οι ιστοί από τις γειτονικές περιοχές δεν επαρκούν σε ποσότητα και ποιότητα για λειτουργικά και αισθητικά αποδεκτή αποκατάσταση. Έτσι ο επανορθωτικός χειρουργός δεν δεσμεύεται μέσα στα στενά πλαίσια περιορισμένων επιλογών, αλλά μπορεί να σχεδιάσει ελεύθερα την αποκατάσταση, επιλέγοντας το κατάλληλο συνδυασμό ιστών, ακόμα και αν αυτοί βρίσκονται μακριά από τη προβληματική περιοχή.
Οι επεμβάσεις αυτές είναι πολύωρες (μπορεί να διαρκούν ακόμα και μία ημέρα!!) και για τη διενέργειά τους χρειάζεται ειδικός εξοπλισμός (χειρουργικό μικροσκόπιο, εργαλεία μικροχειρουργικής), ομάδες έμπειρων χειρουργών που λειτουργούν ταυτόχρονα, δύο τουλάχιστον αναισθησιολόγοι και εξειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό χειρουργείου (εργαλειοδότριες, βοηθοί αναισθησιολόγου κλπ). Ωστόσο η λίστα των ιδιαίτερων απαιτήσεων δεν σταματά εκεί. Μετεγχειρητικά ο ασθενής χρειάζεται νοσηλεία σε ΜΕΘ (Μονάδα Εντατικής Θεραπείας) και αργότερα σε νοσηλευτικό τμήμα, με εκπαιδευμένες για αυτό το σκοπό νοσηλεύτριες και πάντοτε υπό τη στενή ιατρική παρακολούθηση των χειρουργών του, καθώς οι πρώτες ημέρες μετά την επέμβαση είναι κρίσιμες για τη βιωσιμότητα του κρημνού αλλά και για τη γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Τέλος, αργότερα και κατά τη διάρκεια της αποθεραπείας, είναι πιθανό να χρειαστούν συμπληρωματικές θεραπείες (χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες στους ογκολογικούς ασθενείς), φυσιοθεραπείες, λογοθεραπείες κλπ.
Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι τέτοιου είδους επεμβάσεις δεν είναι και δεν πρέπει ν΄αποτελούν «one man show», καθώς για την επιτυχία τους χρειάζεται η άριστη συνεργασία μιας μεγάλης ομάδας ειδικών. Οι μεταμοσχεύσεις αυτές, σε έμπειρα χέρια, έχουν επιτυχία σε ποσοστό πάνω από 95%! Η επιλογή των ασθενών που είναι υποψήφιοι για μικροχειρουργικές αποκαταστάσεις γίνεται με αυστηρά κριτήρια. Δεν είναι όλοι οι ασθενείς κατάλληλοι υποψήφιοι για τέτοιου είδους επεμβάσεις και οι ενδείξεις πρέπει να τίθενται με σαφήνεια.
Τα τελευταία χρόνια έχει δοκιμαστεί με σχετική επιτυχία η μικροχειρουργική μεταμόσχευση ιστών από δότες. Στις 27 Νοεμβρίου του 2005 έγινε η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση τμήματος προσώπου, από συμβατό δότη που ήταν εγκεφαλικά νεκρός, σε γυναίκα ασθενή που είχε υποστεί ακρωτηριαστικό τραυματισμό στο πρόσωπο από δάγκωμα σκύλου, στην Amiens της Γαλλίας, από την ομάδα του καθηγητή Jean-Michel Dubernard. Ακολούθησαν και άλλες επιτυχείς προσπάθειες στη Γαλλία, τη Κίνα και τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες, η πρώτη ολική μεταμόσχευση προσώπου έγινε το Δεκέμβριο του 2008 στην Cleveland Clinic από την ομάδα της καθηγήτριας Maria Siemionow. Αποτελεί πράγματι μία συγκονιστική εξέλιξη της πλαστικής χειρουργικής, που αγγίζει τα όρια της επιστημονικής φαντασίας. Έχει μεταμοσχευθεί επίσης με επιτυχία ολόκληρο άνω άκρο. Ωστόσο οι ασθενείς αυτοί, όπως και κάθε ασθενής που λαμβάνει ξένο μόσχευμα (νεφρό, ήπαρ καρδιά, κλπ) πρέπει, για το υπόλοιπο της ζωής τους, να παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για να μην απορρίψει ο οργανισμός τους το μόσχευμα. Τα φάρμακα αυτά έχουν σοβάρες παρενέργειες και οι ασθενείς αυτοί είναι ευάλωτοι σε λοιμώξεις. Επίσης, αν και η αιμάτωση του μεταμοσχευμένου τμήματος αποκαθίσταται αμέσως, κατά τη διάρκεια της επέμβασης, με τις αναστομώσεις των αγγείων που κάνει ο χειρουργός και οι οποίες εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητά του, η σύνδεση των νεύρων του μοσχεύματος με τα νεύρα του λήπτη δεν οδηγούν και στην άμεση επανανεύρωση. Η διαδικασία αυτή γίνεται σταδιακά, διαρκεί μήνες, αλλά ποτέ το μόσχευμα δεν αποκτά το 100% της λειτουργικότητάς του. Είναι λοιπόν φανερό, ότι οι μεταμοσχεύσεις αυτού του είδους, αν και εντυπωσιακές, παρουσιάζουν για την ώρα πολλά προβλήματα και πιθανώς να έχουν ένδειξη σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις και υπό προϋποθέσεις.
Η επανορθωτική χειρουργική, είναι όμορφη. Δοκιμάζει την ικανότητα, την αντοχή, τη κρίση, τη φαντασία και την ευρηματικότητα του χειρουργού. Η ικανοποίηση που νιώθει, όταν έχει φέρει εις πέρας μία δύσκολη περίπτωση, είναι πολύ μεγάλη. Πάνω από όλα όμως, η επανορθωτική χειρουργική είναι χρήσιμη. Δίνει λύσεις, εκεί όπου όλοι οι άλλοι γιατροί σηκώνουν τα χέρια. Ορθοπεδικοί, γυναικολόγοι, νευροχειρουργοί, ουρολόγοι, αγγειοχειρουργοί, γναθοπροσωπικοί χειρουργοί, γενικοί χειρουργοί, θωρακοχειρουργοί, καρδιοχειρουργοί, ζητούν τη βοήθεια του πλαστικού επανορθωτικού χειρουργού σε δύσκολα προβλήματα.
Είναι πολύ σημαντικό για παράδειγμα να αποκατασταθεί η νέκρωση στο στέρνο ενός ασθενούς, που δημιουργήθηκε ως επιπλοκή μετά από μία επέμβαση «by pass», ή να διαμορφωθεί κατάλληλα το κολώβωμα του ακρωτηριασμένου μέλους ενός ασθενούς, έτσι ώστε αυτός να μπορεί να περπατήσει φορώντας τη κατάλληλη πρόθεση. Εάν μάλιστα στον ίδιο αυτό ασθενή ο πλαστικός χειρουργός μπορέσει να σώσει και να διατηρήσει την άρθρωση του γόνατος, τότε του εξασφαλίζει πιο φυσιολογική βάδιση. Είναι μεγάλη η προσφορά του πλαστικού χειρουργού σε μία γυναίκα που έχει υποστεί μαστεκτομή, όταν κατά μία έννοια, της δίνει πίσω, τον «χαμένο» της μαστό ή όταν διορθώνει μία σχιστία σε ένα μωράκι που λόγω αυτής δεν μπορεί να σιτιστεί κανονικά και να μιλήσει σωστά ή όταν αντιμετωπίζει με επιτυχία έναν όγκο στο πρόσωπο ενός ασθενούς, προσφέροντάς του θεραπεία αλλά και λειτουργική και αισθητική αποκατάσταση.
Τα παραδείγματα και οι περιπτώσεις όπου ο πλαστικός χειρουργός δίνει λύσεις είναι πολλά και θα αναφερθούν με λεπτομέρειες σε επόμενη έκδοση, καθώς είναι αδύνατον σε λίγες σελίδες να καλυφθεί ένα τόσο εκτεταμένο θέμα.
Σαν συμπέρασμα όμως πρέπει να αναφερθεί ότι, η επανορθωτική χειρουργική με τις νέες τεχνικές της και τη διαρκή εξέλιξή της, προσφέρει λύσεις σε προβλήματα που μέχρι πρότεινος φαίνονταν άλυτα, βελτιώνοντας τη λειτουργικότητα, την αισθητική εμφάνιση και εν τέλει τη ποιότητα ζωής των ασθενών οι οποίοι καταφεύγουν σε αυτή.
